Kooperatif Finansmanında Hukukun Rolü Kooperatifler, üyelerine uygun koşullarda finansman sağlayarak ülkemizde üretimden ticarete pek çok alanda önemli bir ekonomik güç haline gelmiştir. Ancak finansman modelleri genişledikçe, sözleşme, teminat ve tahsilat süreçleri hukuken daha karmaşık hale gelmiştir. Bugün birçok kooperatif, üyelerine kredi sağlarken muacceliyet şartı, ipotek teminatı ve ipoteğin paraya çevrilmesi gibi hükümlere yer vermektedir. Bu hükümler, hem kooperatifin alacağını güvence altına alması hem de üyenin haklarının korunması açısından hassas bir denge gerektirir. Avukatlık ofisi olarak biz, bu dengenin doğru kurulmadığı durumlarda ortaya çıkan hukuki riskleri hem kooperatifin kurumsal bakış açısından hem de üye ilişkileri yönünden ele alıyoruz.
Kooperatif Kredisi Sözleşmesinin Hukuki Niteliği
Kooperatif kredisi, ticari bankacılık sistemi dışındaki bir dayanışma modelidir. Ancak bu durum, kredi ilişkisini hukuken “daha basit” hale getirmez. Aksine, kooperatif kredileri özel hukuk sözleşmesi niteliğinde olup, taraflara yükümlülük doğurur. Kooperatifin Sorumluluğu: Kooperatif, kredi verirken ya da teminat alırken; Şeffaf, yazılı ve anlaşılır bir sözleşme hazırlamakla, Üyeye borcun kapsamı, faiz oranı, muacceliyet şartı gibi hususlarda önceden bilgilendirme yapmakla, Ana sözleşmesine ve Kooperatifler Kanunu’na uygun hareket etmekle yükümlüdür. Üyenin Sorumluluğu Üye de kooperatiften aldığı krediye ilişkin taksitlerini zamanında ödemek, ortaklık yükümlülüklerini yerine getirmek ve sözleşme hükümlerine uymak zorundadır. Bu ilişki, karşılıklı güven kadar hukuki öngörü ve belirlilik de gerektirir.
2. Muacceliyet Şartı:
Kooperatifler İçin Güvence, Üyeler İçin Risk Muacceliyet Nedir?
“Muacceliyet”, borcun vadesinden önce ödenebilir hale gelmesi anlamına gelir. Kooperatif sözleşmelerinde bu madde, genellikle şu şekilde yer alır: “Üye, taksitlerden birini zamanında ödemezse, borcun tamamı muaccel hale gelir.” Bu madde kooperatif açısından alacağın teminat altına alınması için önemlidir. Çünkü ödeme gecikmeleri tüm projeyi, diğer üyeleri ve finansal yapıyı etkileyebilir. Ancak aynı zamanda, üyeler için ağır sonuçlar doğurabilir.
Denge Nasıl Kurulmalı?
Kooperatif açısından: Muacceliyet şartı net, açık ve ölçülü olmalıdır. Gecikmenin hangi süreyi aşması halinde uygulanacağı açıkça belirtilmelidir. Üyeye önceden yazılı ihtar gönderilmelidir. Üye açısından: Borcun tamamını muaccel hale getiren şartlar önceden anlaşılmalıdır. Tek taksit gecikmesiyle tüm borcun istenmesi gibi orantısız hükümler haksız şart sayılabilir.
Hukuki öneri: Kooperatifler, muacceliyet şartını koruyucu ama adil biçimde düzenlemeli; üyeler de bu şartı imzalamadan önce mutlaka anlamalıdır.
3. İpotek ve Teminatlandırma Süreci – Kooperatif Neden İpotek Alır?
Kooperatifler, sağladıkları krediyi güvence altına almak amacıyla genellikle taşınmaz ipoteği tesis eder. Bu uygulama, kooperatifin mali yapısını korumak açısından gereklidir. – Teminatın Hukuki Dayanağı İpotek, Türk Medeni Kanunu’na göre bir aynî teminat hakkıdır. Ancak kooperatifin ipotek talep etmesi için: Üyenin yazılı onayı, Yönetim kurulu kararı, Tapu tescil işlemlerinin usulüne uygun yapılması gerekir. – İyi Uygulama Önerileri İpotek sadece borç miktarı kadar tesis edilmelidir. “Açık ipotek” (belirsiz borç miktarı için) risklidir, hukuki ihtilaf doğurabilir. Üye borcunu tamamen ödediğinde, ipoteğin fekki (kaldırılması) geciktirilmemelidir.
4. İpoteklerin Paraya Çevrilmesi: İcra Süreci
Hukuki Süreç Borç ödenmediğinde kooperatif, İcra ve İflas Kanunu’nun 150. maddesi uyarınca ipoteğin paraya çevrilmesi yoluna gidebilir. Bu, kooperatifin alacağını tahsil etme hakkıdır.
Süreç şu aşamalardan oluşur: Borcun muaccel hale gelmesi İcra takibinin başlatılması Borçluya tebligat ve itiraz süresi Kıymet takdiri ve satış ilanı Satış ve tahsilat – Dikkat Edilmesi Gerekenler İcra takibine başlamadan önce usule uygun muacceliyet bildirimi yapılmalıdır. Üyeye savunma hakkı tanınmadan satışa gidilmesi, sürecin iptaline yol açabilir. Değer tespiti adil yapılmalı, düşük kıymet takdiri kooperatifin itibarını zedeler. Kooperatifin menfaati, sadece alacağını tahsil etmek değil, aynı zamanda üyeyle olan güven ilişkisini korumaktır.
5. Üyelikten Çıkarma ve Uyuşmazlıklar
Kooperatifin en zor kararlarından biri, borcunu ödemeyen üyeyi üyelikten çıkarmaktır. Bu karar alınmadan önce şu şartlara dikkat edilmelidir: Üyeye en az iki kez ihtar gönderilmesi, Yönetim kurulunun gerekçeli karar alması, Üyenin itiraz hakkının tanınması. Usulsüz çıkarma kararları, iptal davası konusu olabilir ve kooperatifin aleyhine hüküm doğurabilir.
6. Her İki Taraf İçin Hukuki Denge
Koruma ve Şeffaflık Kooperatifler açısından: Alacak güvence altına alınmalı ama üyeye karşı orantısız yaptırımlar uygulanmamalıdır. Her işlem yazılı, izlenebilir ve şeffaf olmalıdır. Hukuk danışmanlığı sürecin başından itibaren dahil edilmelidir. Üyeler açısından: Borç yükümlülükleri ve riskler net biçimde anlaşılmalı, Muacceliyet ve ipotek şartları konusunda bilgilendirme alınmalıdır, Sorun yaşandığında süreci yasal haklarını koruyarak yürütmelidir. “Sağlam sözleşme, sağlam kooperatif” prensibiyle hareket eden kurumlar, hem üyelerini korur hem kendi sürdürülebilirliğini garanti altına alır.
